Planszówkoterapia, czyli dlaczego gry to nie tylko zabawa?

Franciszek Gralak , Board Game Heaven

---

Od zawsze człowiek szukał sposobu, by spędzać czas razem — snuć opowieści, współzawodniczyć, uczyć się, budować relacje. Gry planszowe są jednym z najstarszych rozwiązań dla tych potrzeb. W starożytnym Egipcie grywano w Senet, Mezopotamczycy mieli grę z Ur, w różnych kulturach powstawały planszówki o prostych zasadach, ale bardzo mocno zakorzeniły się w życiu społeczności, w rytuałach, spotkaniach, w nauce strategii czy przewidywania skutków własnych działań. To nie hobby naszych czasów – to licznych kultur, które odnajdujemy we wszystkich zakątkach świata.

Dzisiaj, w dobie smartfonów, internetu i natłoku cyfrowych bodźców, gry planszowe przypominają o czymś bardzo wartościowym: o relacjach twarzą w twarz, o myśleniu, które wymaga czasu, o emocjach, które odbieramy bezpośrednio w geście, w spojrzeniu, w rozmowie. To dlatego w BoardGame Heaven mówię o planszówkoterapii: bo wierzę, że planszówki to nie tylko zabawa, ale także środek rozwoju – społecznego, emocjonalnego, poznawczego.

Nowoczesne gry planszowe przeżywają obecnie bardzo dynamiczny rozwój. W XX wieku pojawiły się podstawy: gry popularne, proste, często rodzinne. W latach 70. rozpoczęła się “era” Spiel des Jahres — niemieckiej nagrody, którą co roku otrzymują laureaci ze względu na wyjątkowość ich gier pod względem innowacji, dostępności i jakości rozgrywki. To był moment, kiedy gry zaczęły być postrzegane jako coś więcej niż tylko „sposób na zabicia czasu”. W Polsce analogiczne "boom" w tej branży zaczyna się od początku XXI wieku: tłumaczenia, wydawnictwa, rosnąca społeczność graczy.

Badania naukowe i opinie specjalistów potwierdzają, że gry planszowe przynoszą realną wartość. Systematyczny przegląd artykułów medycznych pokazał, że gry edukacyjne wpływają na wzrost umiejętności w określonych dziedzinach, np. koncentracja, metaanaliza, umiejętności poznawcze, a nawet zdrowe odżywianie się( BioMed Central ). Inne badanie wykazało, że gry matematyczne i pamięciowe stosowane w klasach (dzieci w wieku 8-9 lat) przyczyniają się do lepszego rozwoju pamięci wzrokowo-przestrzennej, działania pamięci roboczej oraz umiejętności operacji liczbowych w porównaniu z tradycyjną lekcją ( PMC ). Blogi i strony edukacyjne mówią o tym, że gry uczą empatii, kontroli emocji, czytania reakcji innych osób, negocjacji, pracy zespołowej( ToadBird Games ). Chciałby przedstawić, jak te wartości są wspierane przez gry planszowe i podać kilka ich przykładów:

• Pandemia (Pandemic) – tu widzę, jak gra zmusza nas do współpracy. Każdy gracz ma inną rolę, różne możliwości działania, ale bez synergii i wspólnego komunikowania się nie da się wygrać. W warunkach symulowanego kryzysu epidemiologicznego uczymy się przekazywania informacji, planowania, koordynacji i wspólnego reagowania na zagrożenia. W badaniach nad grami kooperacyjnymi (np. w publikacjach o “Collaborative Agent Gameplay in the Pandemic Board Game”) zauważa się, że mechanika gier wspiera myślenie przyszłościowe, przewidywanie – co jest bardzo przydatne w życiu osobistym i w pracy( arXiv ).

• Osadnicy z Catanu – ta gra to świetny przykład treningu myślenia strategicznego i ekonomicznego. Zbierając surowce, wymieniając je z innymi graczami, planując drogi, osady i miasta, uczymy się planować, oceniać koszty i korzyści, przewidywać potrzeby innych i negocjować. Blogerzy zauważają, że gry takie jak Catan rozwijają „fair competition” i uczą równowagi między własnym interesem a tym, co może być korzystne dla grupy — bo czasem potrzeba wymiany, by wszyscy mogli ruszyć do przodu ( Alexander Mark ).

• Szeryf z Nottingham – gra, która pozwala na negocjację, blefowanie, przekonywanie, co rozwija umiejętność perswazji oraz elastyczność w strategii komunikacyjnej. To również świetny sposób, żeby ćwiczyć język – formułowanie własnych argumentów, reagowanie na argumenty innych, zarządzanie emocjami, kiedy zostajemy „zweryfikowani” przez Szeryfa i musimy się bronić lub tłumaczyć.

• Dixit – gra narracyjna, symboliczna, bardzo przyjazna ludziom, którzy wolą obserwować niż aktywnie dominować w rozmowie. Pozwala się otworzyć: opowiedzieć, skojarzyć, dzielić się wyobraźnią i słuchać interpretacji innych. To jest coś, co często blogi o grach terapeutycznych i edukacyjnych podkreślają jako ogromny plus — że gry narracyjne pozwalają uczestnikom rozwijać empatię, kreatywność i pewność siebie w sytuacjach społecznych.

• Hanabi – ciekawy przypadek gry kooperacyjnej/komunikacyjnej. Gracze widzą karty innych, ale nie swoje własne — ograniczona informacja, wskazówki, zrozumienie sygnałów, rozmowa, precyzja. Do wygrania potrzebna jest współpraca. To także trening pamięci i logicznego myślenia. Hanabi otrzymało nagrodę Spiel des Jahres w 2013 roku, co też pokazuje, że takie gry są cenione jako wzór dobrze zbalansowanych gier kooperacyjnych ( Wikipedia ).

Poza przykładami gier, które same w sobie uczą konkretnych umiejętności, warto spojrzeć na to, co wynika z badań:

• Wspomniany przegląd publikacji pokazuje, że gry edukacyjne poprawiają wiedzę w specyficznych obszarach – zdrowie, odżywianie, tematy środowiskowe ( BioMed Central ).

• Badanie z klas (dzieci 8-9 lat), gdzie dodano gry pamięciowe i matematyczne do lekcji, też wykazało poprawę wyobraźni przestrzennej, pamięci roboczej, operacji liczbowych – co sugeruje, że gry mogą wspierać umiejętności kognitywne, które potem przekładają się na naukę w szkole ( PMC ).

• Artykuł „Cognitive and Social-Emotional Skills Training: Why Should We Consider Board Games?” podkreśla, że gry planszowe sprzyjają interakcji społecznej, uczą rozpoznawania emocji innych, empatii, negocjacji. Gry takie jak Resistance, Hoax, Sheriff of Nottingham są wymieniane jako przykłady tytułów, w których te elementy są wyraźnie zauważalne ( juniperpublishers.com ).

• Blog edukacyjny „The Benefits of Board Games for Students” wskazuje, że gry pomagają budować odporność emocjonalną (resilience), uczą, że porażka to nie koniec świata, a “lekcja” – że strategia można modyfikować, że trzeba radzić sobie ze stresem, kiedy gra nie układa się po naszej myśli ( greatplainsgamingproject.com).

Kiedy zapoznaje się z tymi badaniami i przykładami oraz biorę pod uwagę własne doświadczenia, widzę, że rozwijanie wartości dzięki grom planszowym to nie jedynie sucha teoria -  to fakt empirycznie potwierdzony.

 Gry uczą:

• Współpracy i komunikacji – przez mechaniki kooperacyjne, przez wymaganie negocjacji i współdzielenie decyzji;

• Myślenia strategicznego i zarządzania zasobami – przez gry ekonomiczne i te, w których planujemy, co produkować, przehandlować lub kiedy wymieniać na punkty zwycięstwa;

• Rozwoju emocjonalnego – przez radzenie sobie z frustracją, porażką, oczekiwaniem;

• Empatii, kreatywności, społecznej inteligencji – przez gry narracyjne, przez konieczność rozumienia innych graczy, przewidywania ich ruchów, reagowania;

• Wspierania osób, które mogą mieć trudności społeczne – bo gry pomagają w budowaniu struktury społecznej, reguł, które zmniejszają niepewność i niwelują nieśmiałość, dają pole do wypowiedzi, ale w sytuacji komfortowej, z przyjazną atmosferą.

Każdy z tych tytułów – Pandemia, Osadnicy z Catanu, Szeryf z Nottingham, Dixit, Hanabi – inne oblicze rozgrywek "planszówkowych": współpracy, strategii, negocjacji, kreatywności, empatii. Żeby w pełni skorzystać z “mocy planszówek” należy przede wszystkim zacząć dostrzegać ich głębszą wartość oraz zacząć z niej korzystać. Ale z mojego doświadczenia i obserwacji uczestników warsztatów, które prowadzę, oraz wyników badań, z którymi się zapoznałem – wiem, że regularna gra + świadome podejście = realne zmiany.

Wiele, co dziś potrafię, np. lepiej planować, radzić sobie w konflikcie, przekonywać innych, komunikować się w sposób klarowny – zawdzięczam godzinom spędzonym przy grach planszowych. Dlatego właśnie stworzyłem BoardGame Heaven – miejsce, w którym nie tylko gramy, ale co istotne,  uczymy się przez granie. Warsztaty, które prowadzę, łączą dobrą zabawę z refleksją na temat nas samych: jakie umiejętności rozwijasz, co możesz przenieść do życia codziennego, jak lepiej współpracować, negocjować, budować relacje.

Jeśli jesteś ciekaw, jak gry mogą wspierać Twój rozwój – osobisty, społeczny, zawodowy – zapraszam do BoardGame Heaven. To dopiero pierwszy krok tej serii artykułów. W kolejnych tekstach opowiem o mechanikach gier, o tym jak granie w gry może nam pomóc w codziennym  życiu, jak dostosowywać gry do potrzeb grup, jak wybierać tytuły terapeutyczne i edukacyjne i przytoczę Wam, wiele innych tematów i ciekawostek.

Do zobaczenia przy planszy!